برنامه ترکیه برای خرید سری دوم سامانه اس ۴۰۰؛ اهداف و دلایل

پایگاه رهنما:

در شرایطی که به نظر می‌رسید آغاز عملیات نظامی ویژه روسیه علیه اوکراین، زمینه‌ای مناسب برای آب شدن یخ مناسبات میان ترکیه با ناتو و غرب باشد، اما خواسته جدید ترکیه برای خرید مجدد سامانه دفاع موشکی از مسکو، تمامی پیش‌بینی‌ها را زیر سوال برده است. اخیرا (29 آوریل / 9 اردیبهشت) رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در گفتگوی تلفنی با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود بر خواست آنکارا برای خرید دومین سری سامانه موشکی دفاع هوایی اس ۴۰۰ تاکید کرده است. این در حالی است که چند روز قبل (26 آوریل / 6 اردیبهشت) نیز،«اسماعیل دمیر» رئیس سازمان صنایع دفاعی از روی میز بودن برنامه ترکیه برای خرید سری دوم از این سامانه دفاع موشکی خبر داده بود.

اتخاذ چنین رویکردی به نوعی زدن تیشه بر تمامی امیدها برای نزدیکی مجدد ترکیه به غرب بود و نشان داد که آنکارا با وجود تمام همکاری‌های اخیر خود با جبهه ضد روسی در عرصه بحران اوکراین، استراتژی ویژه خود را دنبال خواهد کرد. با این اصاف، حال این پرسش قابل طرح است که چرا اردوغان در مقطع کنونی، با وجود تمامی حساسیت‌های موجود خواسته دریافت سری دوم سامانه دفاع موشکی اس 400 را مطرح کرده است؟

بحران اوکراین و درس‌های عبرت آن برای آنکارا

بحران اوکراین و نواع مواجهه کشورهای غربی با آن به آینه‌ای تمام نما برای دولت‌مردان ترکیه نسبت به تحلیل وضعیت آینده اتحاد خود با غرب تبدیل شده است. دولت آنکارا به وضوح شاهد این امر بوده که چگونه آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها در لحظه بزنگاه پشت اوکراین را در برابر آغاز عملیات نظامی ویژه روسیه، خالی کردند. همچنین، ترکیه با مشاهده ناکارآمدی سیتسم‌های دفاع موشکی اوکراین در برابر حملات روس‌ها، به این باور رسیده که در صورت وقوع تهدید امنیتی علیه این کشور، غربی‌ها واکنش به مراتب منفعل‌تری نسبت به نوع حمایت از اوکراین از خود نشان می‌دهند. از نگاه اردوغان در شرایطی که غربی‌ها این‌گونه با اوکراینِ مسیحی برخورد کردند با ترکیه مسلمان به مراتب رفتار فاجعه‌بارتری خواهند داشت. در چنین، وضعیتی به نظر می‌رسد با ناامیدی از غرب و درس گرفتن از سرنوشت کی‌یف، اردوغان در جستجوی تقویت توان دفاع موشکی خود با خرید سری دوم سامانه دفاع موشکی اس 400 است.

حتی فراتر از بحران اوکراین موضوع ارتقای ناوگان هوایی ترکیه نیز به موضوعی دیگر برای ناامیدی آنکارا از غرب و نگرانی برای حفظ موازنه قوا با همسایگان تبدیل شده است. در چند سال اخیر آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها با فروش ناوگان جنگنده «اف-۱۶» بلوک ۷۰ و ۸۰ کیت، جنگنده‌های رافال و موشک‌های "متئور" به یونان، ترکیه را نسبت به بر هم خوردن موازنه قوا در برابر آـن نگران کرده‌اند. از همین جهت مقام‌های سیاسی آنکارا از واشنگتن ۴۰ فروند جت جنگنده اف-۱۶ بلوک ۷۰ و ۸۰ کیت ارتقاء بلاک ۷۰ را درخواست کرده‌اند که با واکنش منفی آمریکا همراه شده که برآیند آن تلاش ترک‌ها برای یافتن جایگزین از جمله خرید سوخو 57 از روسیه بوده است. در مجموع بی‌اعتمادی میان ترکیه و غرب بیش از بیش افزایش پیدا کرده و این کشور در پی آن است که تقویت توان نظامی خود را ببه صورت مستقل پی‌گیری کند.

واهمه اردوغان از انتقام‌گیری مسکو و تلاش برای دلجویی از  پوتین

در زاویه‌ای مخالف با تعاملات آنکارا با ناتو و غرب، یکی دیگر از دلایل اردوغان برای ورود به فرآیند خرید سری دوم سامانه دفاع موشکی اس 400 از روسیه در ارتباط با تحولات به وجود آمده در مناسبات چند وقت اخیر میان روسیه و تر کیه می‌باشد. در همان روزهای ابتدایی آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، کشورهای غربی و سران سیاسی کی‌یف، از دولت ترکیه درخواست کردند که دسترسی ناوگان دریایی مسکو به دریای سیاه را محدود کند که با گذشت چند روز پاسخ مثبت آنکارا را به همراه داشت. در همین راستا شاهد بودیم که دولت ترکیه اعلام کرد: «دسترسی کشتی‌های جنگی روسیه به دریای سیاه از طریق تنگه‌های "بسفر و داردانل" را ممنوع کرده است.»

هر چند این تصمیم با شک و تردیدهایی نیز مواجه شد و بسیاری از ناظران آن را زیر پا گذاشتن کنوانسیون مونترو که بر تنگه‌های بسفر و داردانل حاکم است، ارزیابی کردند اما همین اقدام در سطحی گسترده موجبات خشم ولادیمیر پوتین از اردوغان را به همراه داشت. اگرچه در ادامه اردوغان تلاش کرد تا در قالب برگزاری نشست سه جانبه در استانبول، در شرایط جنگ موازنه میان روسیه و اوکراین را رعایت کرده باشد، اما تمامی شواهد حاکی از ناکافی بودن این ابتکار برای جلوگیری از خشم مسکو بوده است.  

در واقع، اقدامات ضدروسی ترکیه در میان بحران اوکراین، این احتمال را بسیار تقویت کرده است که در آینده نزدیک مسکو، پس از کاهش فشارها در مرزهای شرقی خود، برنامه انتقام‌گیری از آنکارا را در دستور کار قرار دهد.

بر این اساس به نظر می‌رسد که اردوغان با آگاهی نسبی از این موضوع به سرعت مسیر گفتگو و دلجویی از مسکو و پوتین را در پیش گرفته است؛ به گونه‌ای که اخیرا او با همتای روس خود دو نوبت گفتگوی تلفنی داشته است. در نوبت اول، در 26 آوریل از اراده جدی خود برای حل بحران میان روسیه و اوکراین سخن به میان آورد و در نوبت دوم، در 29 آوریل که بحث خرید سری دوم اس 400 به میان آمده، اردوغان حتی از آمادگی ترکیه به منظور اتخاذ ابتکار عمل برای پایان دادن به جنگ بین روسیه و اوکراین و میانجی‌گری برای صلح میان دو کشور سخن به میان آورده بود.

در مجموع می‌توان این‌گونه اظهار داشت که اردوغان و دیگر سران حزب عدالت و توسعه به شدت نگران این موضوع هستند که با فروکش کردن بحران اوکراین، مسکو در مسیر انتقام‌گیری از آن‌ها در عرصه بحران سوریه و دیگر مسائل منطقه‌ای گام بردارد.